İki ülke, tarihi dostluk: Türkiye-Afganistan
Afganistan’daki ilk Türklerin izleri, milattan önce (M.Ö) 2’nci yüzyılda Saka Türklerine (İskitler) kadar uzanıyor. Saka Türklerinin ardından ise 5’inci yüzyılda Belh, Tahar, Kabil, Gazne, Zabul ve Kandahar olarak adlandırılan bölgelerde Ak Hunlar'ın (Eftalitler) devlet kurdukları görülüyor.
Afganistan 10, 11 ve 12’nci yüzyıllarda sırasıyla Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar döneminde Türkler için önemli yerleşim yerlerinden biri olmayı sürdürdü.
Moğolların 13’üncü yüzyıldaki istilasının ardından Türkler, 16 ve 17’nci yüzyıllarda bu coğrafyaya bu kez Babür Şah komutasında yerleşti.
Afganistan, Anadolu yurt tutan Türkler için önemli değerlerin doğduğu ve büyüdüğü bir ülke de aynı zamanda. Örneğin dokuz yaşındayken ailesiyle beraber 13’üncü yüzyılda Anadolu’ya göç eden Mevlana Celaleddin-i Rumi, Belh doğumluydu.
Yine Çağatay Türklerinden büyük şair Ali Şir Nevai, 15’inci yüzyılda Herat’ta doğdu, büyüdü ve vefat etti.
Anadolu’daki Türkler ve Afganlar arasındaki etkileşim, 18’inci yüzyılda Afganistan’ın ilk kurucusu Ahmed Şah Durrani’nin Osmanlı Padişahı 3’üncü Mustafa ile mektuplaşması ve 19’uncu yüzyılın sonlarında Sultan Abdulhamid'in Afganistan'a diplomatik heyet göndermesiyle de sürdü.
Habibullah Han, 20'nci yüzyılın başlarında Afganistan’a Türk danışmanlar davet ederken, Afganistan’daki ilk devlet hastanesi 1913 yılında bu danışmanlar tarafından kuruldu.
Afganistan TBMM’yi tanıyan ikinci ülke
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Anadolu’da başlayan mücadelenin önderliğini yapan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümeti’nin aldığı ilk kararlardan biri Kabil’de temsilcilik açmak oldu.
İki ülke arasında diplomatik ilişkiler 1921 tarihli Türkiye-Afganistan İttifak Muahedenamesi ile tesis edildi. Bu çerçevede Afgan asıllı bir Türk subayı olan Abdurrahman Samadan Kabil’e temsilci atandı, daha sonra Afganistan'a Büyükelçi olarak Medine müdafii Fahrettin Paşa gönderildi.
Afganistan, Sovyetler Birliği'nin ardından TBMM’yi tanıyan ikinci ülke oldu.
Öte yandan Gazi Mustafa Kemal, Türk Kurtuluş Savaşı devam ederken 1921’de Afganistan Kralı Emanullah Han’dan gelen askeri eğitim alanında yardım talebini geri çevirmedi ve 2. Dünya Savaşı'na kadar Afganistan'a doktor, subay ve öğretmenlerden oluşan destek devam etti.
Afganistan Kralı Emanullah Han'ın, Türk Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanması üzerine 10 Ekim 1922’de Dilkuşa Sarayı’nda verdiği resepsiyondaki "Türkler ve Afganlar kardeştir. Türklerin sevinci sevincimiz, kederi kederimizdir" sözleri de iki ülke arasında tarihi bağları yansıtması anlamında oldukça önemli görüldü.
Emanullah Han’ın Mayıs 1928’deki ziyareti, yabancı bir devlet başkanının Türkiye’ye yaptığı ilk resmi ziyaret olma özelliği taşıyordu. Türkiye, ilk Teknik İşbirliği Anlaşması’nı bu ziyarette Afganistan’la imzaladı.
Türkiye, 1920-1960 yılları arasındaki dönemde Afganistan'ın modernleşme çabalarını desteklerken, bu ülkedeki idari, askeri, kültür, eğitim ve sağlık gibi temel devlet kurumlarının gelişmesinde önemli rol oynadı.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye Afganistan'da modern devlet yapıları ve kamu kurumlarının tesisinde rol oynamaya ve 1960'lara kadar öğretmen, doktor, subay ve uzman göndermeye devam etti.
O dönemin Başbakanı Adnan Menderes 26-30 Temmuz 1956 tarihleri arasında Kabil'i, Kral Zahir Şah 26 Ağustos-8 Eylül 1957 tarihleri arasında Türkiye’yi ziyaret etti.
Cumhurbaşkanı Celal Bayar, 12-22 Eylül 1958 tarihleri arasında Kabil, Kandahar, Helmand, Kunduz ve Baglan’ı kapsayan 10 günlük devlet ziyaretinde bulundu.
Yakın dostluk ve iş birliği ilişkileri, Afganistan'ın Sovyetler Birliği’nin etkisi altına girmesine kadar devam etti.
Sovyetler Birliği’nin 1989’da Afganistan’dan çekilmesinin akabinde ise Türkiye ülkedeki tüm taraflarla yakın ilişkiler kurmaya gayret ederken, 11 Eylül saldırılarının ardından başlayan süreçte NATO kapsamında Kabil’de asker bulunduruyor.
Türkiye, Afgan askeri ve polisine eğitim hizmetini 19 yıldır sürdürüyor. Bugüne kadar 5 binden fazla Afgan askeri ve yaklaşık 10 bin polisine eğitim verildi.
Türkiye-Afganistan-Pakistan Üçlü Zirveleri
Bu amaçla 2007 yılında Türkiye-Afganistan-Pakistan Üçlü Zirve Süreci ve 2011 yılında da Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci başlatıldı. Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci’nin Sekizinci Bakanlar Konferansı 9 Aralık 2019 tarihinde Türkiye'nin ev sahipliğinde İstanbul’da düzenlendi.
2004 yılından itibaren Afganistan’da yürütülen yaklaşık 1,1 milyar dolar değerindeki kalkınma programı, Türkiye’nin bugüne kadar bir ülkeye gerçekleştirdiği en büyük dış yardım programları arasında yer alıyor.
Brüksel’de 4-5 Ekim 2016 tarihlerinde düzenlenen Afganistan Konferansı'nda da 2018-2020 dönemi için kalkınma yardımlarına yönelik taahhüt 150 milyon dolar olarak açıklandı.
Varşova’da 8-9 Temmuz 2016'da düzenlenen NATO Zirvesi’nde ise Türkiye, Afganistan güvenlik güçlerine destek olmak için 2018-2020 döneminde 60 milyon dolar yardım taahhüdünde bulundu.
Erdoğan Afganistan’da
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 46 yıl aradan sonra Türkiye'den Afganistan'a cumhurbaşkanı düzeyinde yapılan ilk ziyareti 18 Ekim 2014'te gerçekleştirdi.
Ziyaret vesilesiyle iki ülke arasında Stratejik Ortaklık ve Dostluk Anlaşması imzalandı.
Türkiye, tarihinin en kapsamlı kalkınma yardımını 2002'den bu yana Afganistan’a yapıyor. Ekseriyeti eğitim, altyapı ve sağlık alanında olmak üzere tamamlanan proje sayısı 1100’ü geçti. Aynı zamanda Afganistan, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığının (TİKA) yurt dışında birden fazla ofisle faaliyet gösterdiği tek ülke.
